REFERAT MGR WŁODZIMIERZA PIASECKIEGO

Referat mgr Włodzimierza Piaseckiego pt. „Dobra breńskie rodu Czartoryskich i Konopków” wygłoszony dla słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku – 29 maja 2012 roku

Na terenie Brnia – Podborza osadnictwo istniało już w XIV wieku. Twórcą dóbr ziemskich na tym terenie był Piotr Breński herbu Półkozic. Nazwa Breń pochodzi od słowa „brnieje”- błoto, ponieważ teren ten był bagienno podmokły.

Córka Piotra Breńskiego poślubiła Piotra Rozemberskiego herbu Jastrzębiec. Kolejnymi właścicielami majątku breńskiego byli: Odrowążowie, Świerczkowscy, Szafrańcowie, Cikowscy, Ossolińscy, Zebrzydowscy. Jedna z córek Zebrzydowskich wychodzi za mąż za księcia Józefa Karola Czartoryskiego w 1673 roku. Po śmierci księcia Józefa majątek dziedziczy kolejno ks Michał i Józef Czartoryscy. Z majątkiem breńskim ściślej związany jest syn Józefa książę Stanisław Czartoryski, o czym świadczą zapisy chrztów jego dzieci w księgach metrykalnych parafii Olesno z małżeństwa z Anną Morsztynówną: Celestyna ur. 1737 r. Jan Klemens ur. 1739 r. Jan Jakub ur. 1741 r. Helena Hieronima ur. 1742 r. Kazimierz ur. 1758 r.

Książę Stanisław Czartoryski wystarał się w 1746 r. u króla Augusta III Sasa aktu lokacyjnego miasta na terenie swego majątku breńskiego miasto do lokacji, którego jak się okazało nigdy nie doszło.

Natomiast książę Józef Klemens Czartoryski zakłada w latach 1750 – 1760 w sąsiedztwie wzniesionego przez księcia Stanisława Czartoryskiego dworu – pałacu, zakłada park – ogród w stylu francuskim o powierzchni 15 hektarów. Założenie parkowe powstało według projektu wiedeńskiego ogrodnika Erwina Pfaffingera, który po przybyciu do Brania z Wiednia przebywał w majątku Czartoryskich do końca swego życia.

W roku 1786 hrabia Ewaryst Kuropatnicki pisał o parku breńskim: „… jest najpiękniejszym ogrodem w całej Galicji…”

Park breński, stylu francuskiego baroku był geometrycznym założeniem, powstał na planie trzech prostokątów. Na osi głównej znalazł się bosquet (gaik), na osi poprzecznej labirynt otoczony z trzech stron  kanałem wypełnionym wodą. Nad kanałem można było przejść na drugą stronę, po drewnianym mostku. W ścianie boskietu były nisze, w których umieszczone zostały barokowe rzeźby. Między niszami znajdowały się wejścia do czterech zielonych gabinetów.

Trzy pierwsze części parku: parter, bosqet, i bois, położone jedna za drugą, począwszy od głównego wejścia, tworzyły główną kolumnę, czwarta otoczona kanałem, położona była na prawo od głównej osi i związana  była z osią labiryntów. Osie krzyżowały się w środku półkola zakreślającego linie bosqetu. Obecnie znajduje się tu figura Matki Boskiej.

Ostatnim rodem dziedziczącym dobra breńskie byli baronowie Konopkowie w latach 1786-1945. Majątek został zakupiony od stolnika litewskiego księcia Józefa Klemensa Czartoryskiego w roku 1786 przez barona Jana Konopkę herbu Nowina.

W chwili zakupu majątku przez Jana Konopkę, dwór wybudowany w czasach Stanisława Czartoryskiego już nie istniał ponieważ spłonął, pozostała tylko jedna ściana. Dlatego Jan Konopka na przełomie XVIII i XIX wieku przystąpił do odbudowania dworu by na stałe zamieszkać w zakupionym majątku. Ostatnimi właścicielami Brnia byli do 1945 roku: Jan Franciszek Stanisław Konopka i jego syn Feliks Ignacy Leon Konopka. Natomiast właścicielem oddalonej o 2 kilometry Owczarni był Jan Feliks Maria Józef Konopka.

JAN KONOPKA HERBU NOWINA 1732-1804

Urodził się w 1732 roku, a zmarł w Brniu 19 lipca 1804 roku, pochowany w Kaplicy Bożego Miłosierdzia przy kościele parafialnym w Oleśnie. Otrzymał w 1791 roku godność dziedzicznego barona cesarsko – królewskiego austriackiego. Odziedziczył olbrzymi majątek Mikulińce koło Tarnopola na dzisiejszej Ukrainie, który w II połowie XIX wieku przeszedł na własność Mieczysława Reya z Przecławia, który poślubił baronessę Józefę z Konopków. Żonaty był z hrabianką Moszczeńską, a po jej śmierci poślubił Joannę Przychodzką, z którą miał dwóch synów: Stanisława i Franciszka.           

FRANCISZEK KONOPKA HERBU NOWINA 1763-1841

Urodził się w 1763 roku, syn Jana i Julianny Konopków. Żonaty z Brygidą Jordan Stojowską z Diamentu-Otfinowa. Miał trzy córki: Joannę zamężną za Fihausera, Amelię zamężną za Władysława Stojowskiego i Annę zamężną za Rudzkiego, oraz trzech synów: Feliksa, Prospera, Leona. Zmarł 6 lipca 1841 roku w Brniu i został pochowany na cmentarzu w Oleśnie.

LEON KONOPKA HERBU NOWINA 1801-1880

Urodzony w Gorzycach 1 listopada 1801 roku, syn Franciszka i Brygidy Konopków. Zmarł w Tarnowie 2 lutego 1880 roku, pochowany został na cmentarzu w Oleśnie. Żonaty był z Ewą Anną Wojciechowską. Miał syna Jana i córkę Annę zamężną za Mieczysława Stojowskiego z Diamentu.

JAN KONOPKA HERBU NOWINA 1855-1948

Urodził się 2 grudnia 1855 roku w Tarnowie, zmarł 13 grudnia 1948 roku w Krakowie, syn Leona i Ewy Konopków. Żonaty z hrabianką Anną Krystyną Leontyną Bobrowską. Miał dwie córki: Jadwigę (1880-1966) zamężną za szlachcica czeskiego Karola Dlauhoweskyego von Lagendorfa i Stefanię (1883-1890) oraz synów Feliksa Ignacego Leona (1888-1982) i Jana Marię Leona (1889-1980).

FELIKS KONOPKA HERBU NOWINA 1889-1982

Urodził się 17 lipca 1888 roku w Brniu, zmarł w Krakowie 15 lutego 1982 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Ożenił się w 90 roku życia (1978 r.) z Anną Gościej. Był bezdzietny. Jako piąty właściciel majątku breńskiego Konopków, był jednocześnie ostatnim właścicielem Brnia.

Nauki na poziomie szkoły średniej pobierał w gimnazjum św. Anny, a następnie studiował na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz na Akademii Sztuk Pięknych w klasie malarskiej Jacka Malczewskiego, który był przyjacielem Jana Konopki ojca i rodziny Konopków. Słynny malarz Jacek Malczewski gościł wielokrotnie w breńskim dworze Konopków. Namalował portret Jana Konopki ojca, który jest obecnie własnością rodziny. Natomiast dla parafii i kościoła w Oleśnie Jacek Malczewski namalował obraz – wizerunek Jezusa Chrystusa, który został umieszczony w kaplicy Trójcy Świętej przy kościele w Oleśnie. Obraz ten w latach 70-tych został skradziony. Po wojnie Feliks Konopka zamieszkał w Krakowie, był tłumaczem i poeta. Pracował przy konserwacji Ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim.

JAN MARIA LEON KONOPKA HERBU NOWINA (1889-1980)

Urodzony w Brniu 19 grudnia 1889 roku, syn Jana i Anny Konopków, zmarł w Krakowie w 1980 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Żonaty był z Marią Gabrielą Iżycką. Miał syna Jana urodzonego w 1920 roku oraz córkę Annę urodzoną w 1924 roku. Był właścicielem majątku Owczarnia znajdującego się w odległości 2 kilometrów od Brnia.

Dwór w Brniu i Owczarni zamieszkany był przez baronów Konopków do 1945 roku. Nowa władza ludowa w 1945 roku w ramach nacjonalizacji i reformy rolnej przejęła majątek, a baronowie Konopkowie musieli opuścić Breń i Owczarnię i udać się do Krakowa.

Przez 159 lat Breń był własnością rodziny Konopków. Był największym majątkiem ziemskim w powiecie dąbrowskim. Jego powierzchnia w 1890 roku gdy właścicielem był Jan Konopka syn Leona, liczyła ponad 6 tysięcy morgów. Do majątku należały następujące miejscowości: Breń, Swarzów, Olesno, Smęgorzów, Sutków, Dąbrówki Breńskie, Ćwików, Gruszów Mały, Podborze, Jadowniki Mokre oraz Miechowice Wielkie. Dwór breński w wyniku przebudowy, która została dokonana w latach 60-tych XX wieku zatarła cechy stylowe tej budowli. Park będący niegdyś perełką krajobrazowo – ogrodową został zaniedbany i zdewastowany.